Online behandeling van slapeloosheid na hersenletsel

Slapeloosheid na hersenletsel

Ongeveer de helft van de mensen met traumatisch hersenletsel of een CVA rapporteert slaapklachten, waarvan 1 op de 3 mensen voldoet aan de criteria van de insomniastoornis. Dit is 3x zo veel als in de algemene populatie. Bij een insomniastoornis ervaren mensen inslaapproblemen, doorslaapproblemen en/of worden ze te vroeg wakker, voor tenminste 3 nachten per week gedurende minimaal 3 maanden. Ondanks de frequentie en de ernst, wordt slapeloosheid in de richtlijnen voor diagnostiek en behandeling van zowel CVA als traumatisch hersenletsel niet genoemd. Onderzoek bij traumatisch hersenletsel laat zien dat 60% van de mensen met slapeloosheid niet behandeld wordt. In de algemene populatie is cognitieve gedragstherapie voor slapeloosheid bewezen effectief, ook als dit online gegeven wordt. Ook in andere populaties waar slapeloosheid veel voorkomt is een aangepaste vorm van cognitieve gedragstherapie gericht op slapeloosheid effectief, zoals bij mensen met kanker, de ziekte van Parkinson, psychiatrische klachten zoals PTSS of depressie, en bij mensen met chronische pijn. Er is echter nog weinig onderzoek gedaan naar de effectiviteit van de behandeling bij mensen met hersenletsel.

Online behandeling

Binnen Heliomare is een online cognitieve gedragstherapie voor slapeloosheid na hersenletsel ontwikkeld op basis van wetenschappelijke kennis en ervaring van cliënten en behandelaars. Het is een relatief korte interventie, van 6 weken, met lage kosten en geen bijwerkingen. De module is bedoeld voor poliklinische revalidanten met niet-aangeboren hersenletsel en sluit aan bij de DSM-5 classificatie insomniastoornis. De behandeling bestaat uit 6 online sessies, gecombineerd met 2 face-to-face sessies. Gedurende de behandeling houdt de revalidant een online slaapdagboek bij, zodat de behandelaar de interventies op maat kan aanbieden. Doel van de behandeling is beter slapen, waardoor minder ziektelast en mogelijk ook een verbetering van stemming, het cognitief functioneren en het functioneren in de maatschappij.

Doel van dit onderzoek

Het doel van het promotieonderzoek is om duidelijk te krijgen in hoeverre cognitieve gedragstherapie gericht op slapeloosheid effectief is bij mensen met hersenletsel.

Hoe wordt dit onderzocht?

1) Het eerste deel van het onderzoek bestaat uit een systematische literatuurstudie naar de effectiviteit van niet-farmacologische behandelingen van slapeloosheid na hersenletsel.

2) In een pilot studie zal bekeken worden bij 10 deelnemers met slapeloosheid na een CVA in hoeverre de online interventie haalbaar en gebruikersvriendelijk is.

3) In een gerandomiseerd onderzoek in 5 verschillende revalidatiecentra zal onderzocht worden in hoeverre de online interventie helpt om beter te slapen, en in hoeverre dit bijdraagt aan minder cognitieve klachten en vermoeidheid en een betere stemming en sociaal maatschappelijke participatie.

Resultaten

Welke behandeling helpt mensen met slapeloosheid na niet-aangeboren hersenletsel om beter te slapen?

Het eerste deel van het onderzoek was de literatuurstudie, waarin verschillende niet-farmacologische behandelingen met elkaar zijn vergeleken op effectiviteit. Cognitieve gedragstherapie gericht op de slapeloosheid is onderzocht in 7 studies en lijkt een veelbelovende behandelmethode. Cognitieve gedragstherapie werd in één van de studies online aangeboden, aan een kleine groep deelnemers. Meer onderzoek is hard nodig om de effectiviteit van een online behandeling voor deze doelgroep vast te stellen.

Vervolgens zijn twee onderzoeken gedaan. Aan de eerste pilotstudie namen 5 mensen met slapeloosheid na een CVA deel. In deze studie is gekeken naar gebruikersvriendelijkheid en effectiviteit van de nieuwe online behandeling. Alle 5 de deelnemers hebben de behandeling afgerond en ervaarden na afronding een betere nachtrust. Ook hebben zij advies gegeven om de behandeling gebruikersvriendelijker te maken. Met deze aanpassingen is vervolgens een gerandomiseerd onderzoek in vier revalidatiecentra uitgevoerd. Aan dit onderzoek hebben 52 revalidanten deelgenomen, die willekeurig zijn verdeeld over de behandel- en de controlegroep. Uit dit onderzoek komt naar voren dat de mensen uit de behandelgroep significant meer verbeterden op slaap dan de mensen uit de controlegroep, zowel direct na de behandeling als 6 weken later. Ook waren er meer deelnemers in de behandelgroep die significant hersteld waren van de slapeloosheid dan in de controlegroep. Er is geen verbetering gevonden op het gebied van cognitie, vermoeidheid, stemming of maatschappelijke participatie.

Conclusies

Samenvattend is CGT-I een effectieve behandeling voor slapeloosheid na niet- aangeboren hersenletsel. De online behandeling is landelijk beschikbaar in de catalogus van Minddistrict en informatie en advies is te vinden op https://www.hersenstichting.nl/gevolgen-van-een-hersenaandoening/slaapproblemen-na-een-hersenaandoening/ . Aangezien slaapklachten behandelbaar zijn, is het belangrijk om standaard te screenen op slaapklachten.

Projectgroep

Dit onderzoek wordt uitgevoerd door Marthe Ford, promovenda. Zij wordt begeleid door prof. dr. Eus van Someren (sectie integratieve neurofysiologie, faculteit der Bètawetenschappen, VU Amsterdam) en prof. dr. Coen van Bennekom (Heliomare Research & Development, Heliomare Revalidatie) als promotoren en dr. Gert Geurtsen (klinisch neuropsycholoog, afdeling Medische Psychologie, Amsterdam UMC) als copromotor. Daarnaast is drs. Erny Groet (klinisch neuropsycholoog, vakgroep psychologie en Heliomare Research & Development, Heliomare Revalidatie) als begeleider betrokken bij het project.

Betrokken instellingen

• Heliomare

• Basalt Revalidatie

• Reade Revalidatie

• Revalidatie Friesland

• Adelante

Financiering

Het project wordt gefinancierd door Heliomare en de Hersenstichting.

Publicaties

Ford ME, Groet E, Daams JG, Geurtsen GJ, Van Bennekom CAM, Van Someren EJ. Non-pharmacological treatment for insomnia following acquired brain injury: A systematic review. Sleep Medicine Reviews 2020, 50, 101255.

Ford ME, Geurtsen GJ, Groet E, Van Bennekom CA, Van Someren EJ. A blended eHealth intervention for insomnia following acquired brain injury: study protocol for a randomized controlled trial. Trials 2020, 21(1), 1-8.

Ford ME, Geurtsen GJ, Schmand B, Groet E, Van Bennekom CAM, Van Someren EJW. Can people with poststroke insomnia benefit from blended cognitive behavioral therapy? A single case experimental design. Brain Impairment 2022, 1-25.

Ford ME, Geurtsen GJ, Groet E, Rambaran Mishre RD, Van Bennekom CAM, Van Someren EJW. A blended eHealth intervention for insomnia following acquired brain injury: a randomised controlled trial. Journal of Sleep Research 2022, e13629.

Ford ME, Verkaik F, Bouwmeester S, Geurtsen GJ. Do changes in beliefs and behaviours moderate improvement in insomnia after acquired brain injury?. Journal of Sleep Research 2024, 33(6), e14221.

Verkaik F, Ford ME, Geurtsen GJ, Van Someren EJ. Are sleep‐related beliefs and behaviours dysfunctional in people with insomnia after acquired brain injury? A cross‐sectional study. Journal of sleep research 2024, 33(3), e13998.

Looptijd

Startdatum: 2017

Einddatum: 2023

Contactpersoon

Marthe Ford